Isparta halısı ve özellikleri

       12 ve 13. yüzyıllarda, Batı Anadolu’da, özellikle de Isparta ve çevresindeki Türkmen yerleşimleri ve bu Türkmenlerin halı ticareti ile ilgili kayıtları incelendiğinde, bu bölgede geleneksel dokuma kültürünün önemli ölçüde geliştiği görülmektedir. Isparta’da halıcılıktan önce kilimcilik çok yaygındı. El tezgahlarında ince ve düzgün bükülmüş yünden kilimler, heybeler ve menevrek denilen şalvarlık kumaşlar dokunmaktaydı. Pamuk atkı iplikleri, çıkrıklarda bükülmekte ve kök boyalarla boyanmaktaydı. 1896’dan sonra ise kilimin yerini halı dokumacılığının aldığı görülmektedir. Geçmişte halıcılık, Rumların çoğunun uğraş alanı arasındaydı. Rumların göç etmesiyle Isparta halıcılığında bir duraklama olmuştur. Hüsnü Paşa ve Etrelioğlu Mehmet Efendi’nin çabalarıyla bölgede halıcılık yeniden canlanmıştır.  19. yüzyılda, Türklerin Anadolu’yu fethinden itibaren Batı Anadolu’yu kapsayan geniş bir alandaki dokuma kültürü Avrupalı tüccarlar tarafından fark edilmiş ve böylece 19. yüzyıl sonunda ve 20. yüzyıl başlarında Avrupalı tüccarlar bu işe büyük yatırım yaparak piyasayı ele geçirmeye başlamıştır. Isparta’da bir sektör olarak halıcılık özel bir teşkilat ile 1889 yılında başlamıştır. Şirketin amacı, halıların satışında aracılardan kurtularak dünya ticareti ile doğrudan temasa geçmek ve halı dokumacılığının okullarda öğretimini sağlamaktır. Çeşitli zamanlarda isim ve şekil değiştiren bu şirket ve Isparta halıcılığı Cumhuriyet ile canlılık kazanmıştır. Cumhuriyet döneminde Isparta’da halıcılığın gelişmesinde Sümer Halı önemli bir yer tutmuştur. Fabrikanın kuruluşu, bölgedeki iplik ihtiyacını karşılamak üzere 1924 yılında Isparta İplik Fabrikası T.A.Ş.’nin kurulması ve 1928 yılında hizmete girmesiyle başlamıştır. Sümerbank’ın 1987 özelleştirilmesi ile fabrika, Sümer Holding A.Ş. olarak faaliyetlerine devam etmiştir. Isparta’daki Sümer Halı Bölge Müdürlüğü, fabrika ile anlaşmalı halı imalatçıları ve kooperatifler aracılığıyla halı üretim faaliyetlerini sürdürmektedir.

Isparta halıcılığının yayılma alanı Isparta ve çevresi, Burdur (Bucak), Konya (Beyşehir, Karaman, Akşehir, Karapınar), Afyon (Dinar, Sandıklı, Dazkırı, Başmakçı) ve Denizli (Acıpayam, Tavas)’dır. Isparta halıları incelendiğinde kendilerine özgü desenlerinin olmadığı görülür. Kullanılan desenler İran, Hint ve Çin desenlerinin Isparta kalitesi ile dokunmuş şekilleridir. Bugün bile dokunan desenler yaklaşık 60 yıl önceki Isparta tipi halıların desenleri ya da benzerleridir. Isparta halılarının desen kompozisyonları genellikle köşe göbek oluşturmaktadır; ancak bordürsüz olanlarına da rastlanılmaktadır. Bordürsüz halılarda renk karakterleri pek yoktur. Günün modası ve alıcının arzusuna uygun olarak renk tercihi yapılmaktadır. Isparta halı desenlerine serpme gülü, dönümlü, köşe göbek, naklemeli, baş göbek ve düz gibi adlar verilmiştir.